وقتی صحبت از خوزستان می‌شود اولین تصویری که در ذهن هر شنونده‌ای نقش می‌بندد جبهه‌های جنگ و بیابان‌های گرم و بی‌آب و علف است زیرا افرادی که این تصور را دارند از جنگل‌های زیبای خوزستان و این منطقه حاصلخیز و پر باران بی‌خبر هستند.
استان خوزستان با مساحت ۰۵۷/۶۴ کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران در جوار خلیج فارس و اروندرود قرار دارد که از این حیث جزو استان‌های بزرگ کشورمان محسوب می‌شود.خوزستان از استان‌هایی است که در طول جنگ هشت ساله دچار آسیب و خسارت فراوانی شد.
خوزستان سرزمینی زرخیز
یکی از این سرمایه‌های بسیار مهم منابع آبی فراوان است. شاید در وهله اول برای افرادی که این استان را ندیده‌اند و یا چندان اطلاعاتی از این منطقه ندارند خوزستان، بیابانی خشک و بدون آب و علف باشد ولی این استان از حیث زمین و مرغوبیت خاک و حاصلخیزی، یکی از بهترین جلگه‌های ایران به شمار می‌رود که گاهی به دلیل ویژگی‌های آب و هوایی قابلیت تولید ۲ بار محصول در سال را دارد.
فراوانی آب، وسعت و باروری خاک و تنوع طبیعی، این دیار را به جلگه‌ای زرخیز و پربرکت تبدیل نموده که در صورت استفاده صحیح و برنامه‌ریزی‌های کشاورزی مکانیزه به تنهایی می‌تواند کشور را به لحاظ فرآورده‌های کشاورزی تأمین کند و آنچه تاکنون در این استان به دست آمده با برخورداری از همان روش سنتی است که اگر بهره‌گیری صحیح از این امر صورت گیرد می‌تواند به تنهایی پاسخگوی نیاز کل کشور باشد.
وجود رودخانه‌های بزرگ کارون، کرخه، جراحی، دز، اروند، هندیان، شاوور، بهمنشیر، مارون، رود زرد، رود هندیجان و رودهای متفاوت دیگر منابع عظیم و هرز آب‌هایی که در تمامی ایام سال دشت‌های حاصلخیز استان را بی‌استفاده می‌گذارد منابعی هستند که در کمتر استانی یافت می‌شود و این حاصلخیزی حاصل وجود این رودخانه‌ها است.
تالاب‌ها ماوای پرندگان مهاجر
تالاب‌ها از جمله زیستگاه‌های طبیعی و غنی در این استان به شمار می‌روند که سهم بسیاری را از کل تالاب‌های کشور شامل می‌شود. تالاب‌هایی همچون تالاب هورالعظیم، شیمبار، بامدژ و ناصری جلوه خاصی را به سیمای طبیعی این استان داده‌اند.
همچنین این تالاب‌ها مکان‌های مناسبی برای زمستان گذرانی پرنده‌های مهاجری هستند که هر ساله خوزستان را برای اقامت در فصل سرد سال انتخاب می‌کنند. از جمله این پرندگان می‌توان به انواع اردک‌ها، قوها، پلیکان‌ها، فلامینگو‌ها، باکلان مارگردن، اکراس آفریقایی و.. اشاره کرد. همچنین این تالاب‌ها محل زادآوری پرندگان کمیابی مانند اردک مرمری است.
بیشه‌زارهایی سبز در دل‌خوزستان
در اطراف رودخانه‌های کرخه و دز بیشه‌زارهایی وجود دارد که نماد جنگل‌های گرمسیری است و می‌تواند باعث تعجب هرشخصی شود که فکر می‌کرده فقط بیابان‌های خشک را در این مناطق می‌تواند شاهد باشد. این بیشه‌زارها که زمانی زیستگاه شیر ایرانی بوده است.
به صورت نوار باریکی در دو طرف رودخانه‌های دز و کرخه کشیده شده است ویکی از بهترین و زیباترین مناطق طبیعی ایران را به وجود آورده است که هم اکنون تحت عنوان پارک ملی کرخه و پارک ملی دز تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان قرار دارد.
وجود جنوبی‌ترین قسمت از رشته‌کوه زاگرس در شرق این استان یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی این استان به شمار می‌آید. جنگل‌های بلوط، کوهستان‌های مرتفع و وجود جانورانی همچون کل و بز، پلنگ ایرانی و سنجاب ایرانی در این منطقه از خوزستان فرم دیگری از این استان را نشان می‌دهد.
تمدن کهن در این استان می‌تواند یکی دیگر از ارزش‌ها و جاذبه‌های این استان به شمار رود. چغازنبیل، شوش دانیال، آسیاب‌ها، کانال‌ها و پل‌های قدیمی در این منطقه به نمادهای این استان می‌افزاید.
کشاورزی، جاذبه‌های طبیعی، تمدن باستانی و کهن، جاذبه‌های تاریخی و از همه مهمتر مردمان خونگرم صفات گمشده‌ای از این استان هستند که می‌توان با پرداختن هر چه بیشتر به این موارد در کنار استخراج نفت و جنگ تحمیلی کلیدهای شناسایی خوزستان باشند.
هورها، باتلاق‌ها
در استان خوزستان به علت ارتفاع پایین، در قسمتی از کرانه‌ها به وسیله دریا و در سایر نقاط به واسطه جریان رودخانه‌ها، باتلاق‌های وسیعی به وجود آمده است که به واسطه‌ی آب دائمی و زیاد به اسم «هور» معروف‌اند. هورالعظیم، هور مزرعه و الدورق از این جمله هستند.
رودها و چشمه‌ها
خوزستان با وجودیکه آب و هوای گرمی دارد ولی بستر رودهای مهمی چون رودخانه‌ی کارون و اروند، با قابلیت کشتیرانی در آنها و رودهای دیگری مانند زهره، جراحی – مارون، خور، نهرگاهی، بهره، شاهور، مرغاب، آب سوسن، آب شلا، ابوالعباس، اعلا، دره حراز (دمه‌لی)، بولاواس، صیدون، لیراب، رامهرمز و … است.
همچنین چشمه‌های آبگرم و معدنی عین خوش، دهلران، گراب، سی‌زنگر، گلگیر، هر کدام استفاده‌های درمانی متفاوتی دارند که تا کنون بهره‌برداری گسترده‌ای از این چشمه‌ها صورت نگرفته است.
جلگه‌ها و دشت‌ها
جنوب و غرب استان خوزستان اراضی جلگه‌ای است که به سطح فرسایشی رسوبات جوان دوره‌ی ترشیاری گسترش یافته است و هنوز تپه‌هایی از ساختمان گذشته آن در اطراف اهواز به چشم می‌خورد. قسمت اعظم این جلگه از آبرفتهای رودهای کارون، کرخه و جراحی تشکیل شده است. این جلگه با شیب ملایمی به سوی جنوب تا سواحل خلیج امتداد دارد و شمالی‌ترین نقطه‌ی آن حوالی دزفول است. قسمت جنوبی آن از اراضی بسیار پست و سطحی تشکیل شده که از تاثیر جزر و مد دریا به وجود آمده است. خاک این قسمت فوق‌العاده شور است.
فضاهای جنگلی
براثر تنوع آب و هوا نوع خاک، برخی از مناطق خوزستان را جنگل‌های تنگ و بوته‌زار، درختچه و درختان پوشانیده است. خوزستان در ادوار گذشته پوشش جنگلی انبوه‌تری داشته است. برخی سیاحان نوشته‌اند که کرانه‌های کارون ما بین خرمشهر و اهواز با درختان تبریزی، گز و انواع دیگر کاملا مشجر بوده است.
در دامنه‌ی کوه سولک و کوه دزگه جنگل بزرگی از درختان بلوط، بادام جنگلی، بن و غیره وجود دارد. در کرانه رودخانه‌ی کرخه جنگل وجود دارد و در دو طرف رودخانه دز درختان بزرگ و درهمی به چشم می‌خورد.
مسیر اکثر رودخانه‌ها سراسر از درختان جنگلی گز پوشیده شده است. درخت سدر یا کنار از گیاهان خاص این منطقه است که از میوه، برگ و چوب آ ن استفاده فراوان می‌شود. درختان کهور،بده، خرزهره، استبرق و انواع اکالیپتوس نیز در خوزستان یافت می‌شود.
جنس درختان جنگلی بیشتر بلوط است. مراتع خوزستان از نوع مراتع قشلاقی نامرغوب است که در مناطق کوهستانی پوشش گیاهی غنی تری دارد.
در فصل بارندگی که از نیمه آبان شروع می شود و تا اواخر فروردین ماه ادامه می‌یابد، کم کم بر روی تپه‌ها و زمین‌هایی که از خاک مناسب برخوردارند، گیاهان خودرو می‌رویند. در نواحی مرطوب جنس گیاهان از نوع گلسنگ، قارچ و خزه است.
در نواحی غیر مرطوب انواع گیاهان بومی می‌روید. پوشش گیاهی در ارتفاعات شمال شرقی موجب گردیده که عشایر این منطقه به پرورش دام بپردازند. این منطقه به عنوان مراتع گرمسیری ایل بختیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. پوشش گیاهی شمال و شمال شرقی به صورت استپ کوهی و کوهپایه‌ای است و درختانی از قبیل بلوط، بن،انجیر، بادام کوهی، کنار،سدر و بوته‌هایی از گون دارد.
مناطق حفاظت شده و حیات وحش
سواحل زیبای کشور، کوه‌های بلند و برف گیر، باتلاق‌ها و نیزارها، جلگه‌های پست و گرم، اقلیم متفاوت و تضاد آشکاری را در محدوده‌ای چنین تنگ به همراه داشته که موجب غنا و تنوع چشمگیر حیات وحش شده است.
در خلیج فارس بیش از ۲۰۰ نوع ماهی وجود دارد که از نظر تنوع و ذخیره پروتئین از بهترین و کم نظیرترین ذخایر حیات وحش کشور به حساب می‌آید.
از سوی دیگر پرندگانی چون غاز، مرغابی، مرغ نوک دراز، پلیکان، حواصیل اردک، لک لک، هوبره، مرغ میش فلامینگو و درنا که در سواحل جنوب و در میان هورها و نیزارها زندگی می‌کنند به غنای حیات وحش این نواحی افزوده‌اند. در صورت برنامه ریزی و ساماندهی این نواحی و جاذبه‌های دل انگیز و زیبای این باتلاق و هورها به قطب‌های توریستی تبدیل می‌شوند.
پرندگان دریایی که همیشه نام و مکان زیست آنها اسرار آمیز، الهام بخش و رویایی بوده است،در سراسر استان پراکنده‌اند. پرندگان دیگری نیز مانند کبک، تیهو، باقرقره، قمری، سار، کلاغ سیاهو ابلق در لابه لای دره‌ها و بیشه‌ها و کشتزارهای این استان به وفور یافت می‌شوند.
اگرچه از یکصد سال پیش به این طرف دیگر اهالی اطراف رودخانه‌ها، هورها و کوهپایه‌ها چندان وحشتی از شیرها و پلنگ‌ها ندارند و جانوران گوشتخواری از این دست کمیاب شده‌اند ولی هنوز گوشتخوارانی چون گرگ، گربه وحشی،دله یا عروسک، گورکن، عسل خوار و کفتار در اطراف بیشه‌ها، رودخانه‌ها و دره‌های اطراف کوه‌ها وجود دارندو ممکن است کسانی در لابه لای درخت‌های بادام کوهی، بلوط، توت این نواحی بتوانند سنجاب‌های ایرانی دم بلند، پرمو، دم فرفر و بدن قرمز حنایی را ببینند که در حال بیرون آمدن از حفره یکی از درخت‌ها هستند.
گربه تیغی یا تشی جونده ایرانی و نیز انواع موش‌های سیاه و موش‌های دوپای ۵ انگشتی و سه انگشتی، خرگوش وحشی در گوشه و کنار این استان به چشم می‌خورد.
همچنین مناطق حفاظت شده «کرخه» و «دز» به دلیل اینکه زیستگاه گوزن زرد ایرانی و دارای بیشه‌های انبوه و بکر هستند ارزش‌های جهانگردی دارند.
